80 lat historii Ochotniczej Straży Pożarnej w Ryczowie

- przedstawienie rysu historycznego jednostki na tle okolicy

 

 

Ryczów w Gminie Ogrodzieniec

 

Ryczów, miejscowość, która dzisiaj nas wszystkich gości, to jedno z dziesięciu sołectw w Gminie Ogrodzieniec, wchodzące w skład Ziemi Ryczowskiej, urokliwe krajobrazowo, usiane licznymi skałami i ostańcami jurajskimi, które tworzą Ryczowski Mikroregion Skałkowy, nazywany również Małym Zakopanem. Nazwa pochodzi od ryku jeleni oraz innej dzikiej zwierzyny, rykowiska, słowa “rycerski”, od strażnicy - dawnego zamku rycerskiego.

Historia Ryczowa sięga XIV wieku, pierwsze zapiski o tej wsi pojawiły się w 1388 roku. W tym wieku powstała też strażnica obronna, której pozostałości w postaci ruin możemy oglądać do dziś. Kolejna data to 1416 rok, z którego pochodzą dokumenty mówiące, że wieś Ryczów w zastawie otrzymał Jan z Kwaśniowa. W 1529 roku wzmiankuje się powstanie folwarku w Ryczowie. Na wiek XVI datuje się powstanie Ryczowa Leśnego, nazywanego Ryczowem lub Ryczowem Wielkim.

Ryczów określano również mianem wsi królewskiej. Przez Ryczów przechodził szlak komunikacyjny i handlowy, o którym wspominał Stanisław Domagała w “Kocurowej Balladzie”: “Jedzie panicz z Krakowa, / Pyta chłopa z Ryczowa / - Gdzie jest karczma / Najlepsza przy drodze?”

Pod koniec XIX wieku w słownikach geograficznych o Ryczowie pisano: “Ryczów, wieś włościańska, powiat olkuski, gmina i parafia Ogrodzieniec, ma 112 osad i 2021 mórg. W 1827 roku było 70 domów, 714 mieszkańców. Wchodziła w skład dóbr Ogrodzieniec. (...)”

Ze współczesną historią Ryczowa związana jest pacyfikacja dokonana na mieszkańcach tej wsi w dniu 21 lutego 1944 roku. Zginęło wtedy wielu niewinnych ludzi, o czym przypomina zbiorowa mogiła obok “starej szkoły” oraz remizy strażackiej “na skale”, w sąsiedztwie starej dzwonnicy strażackiej, wybudowana przez społeczeństwo w czterdziestą rocznicę wydarzenia.

W okresie powojennym, z olbrzymim zaangażowaniem mieszkańców Ryczowa, powstał budynek szkoły podstawowej - dzisiaj tzw. “stara szkoła”, wybudowany na fundamentach poniemieckiego baraku w 1948 roku, o czym przypomina data widniejąca w szczycie budynku. Jej dyrektorem został Bolesław Bochenkiewicz. W 1966 roku oddana została do użytku kolejna szkoła tzw. “tysiąclatka”. W latach 70. wybudowano kościół oraz remizę. Wieś jest zeelektryfikowana, posiada utwardzone drogi, wodociąg, gazociąg i linię telefoniczną, coraz częściej spotykamy również dostęp do Internetu.

Obecnie sołectwo podzielone jest wzniesieniem ze skalnym ostańcem, na część wschodnią z Kościołem tzw. “Złożyński Koniec” oraz na część zachodnią ze studnią i przystankiem, czyli “centrum wsi”. Wieś Ryczów liczy ponad 400 budynków, 200 gospodarstw rolnych powyżej 1ha powierzchni, 883 mieszkańców (stan na 31.12.2009) zamieszkuje przy jedenastu ulicach. Niektóre części Ryczowa noszą specyficzne nazwy tj.: Bednarka, Dąbrowa, Długa Góra, Koniec, Na Skale, Patrol, Ruska, Wierzbice, Wzgórze Pamięci czy Złożyński Koniec.

Teren Ryczowa przecinają liczne szlaki turystyczne tj.: niebieski “Warowni Jurajskich”, czerwony “Orlich Gniazd”, żółty “Szlak Pustynny”, czarny “Partyzantów Ziemi Olkuskiej”. Swoisty krajobraz przydrożny stanowią liczne krzyże i kapliczki, których w Ryczowie znajduje się znacznie więcej niż w pozostałych sołectwach na terenie gminy. Ciekawą kapliczką jest położona w “centrum” wsi, niedaleko studni murowana kapliczka naziemna, tzw. “Kapliczka po Szwedach” z figurą Matki Bożej w środku, zamykana, zwieńczona krzyżem na dachu i współczesnym napisem: “Chrystus wczoraj, dziś, na wieki. Jubileusz Roku Pańskiego 2000” - odnowiona, obecnie obłożona kamieniem jurajskim, wcześniej bielona na niebiesko ultramaryną.

W Ryczowie funkcjonuje osiemdziesięcioletnia jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej z Orkiestrą Dętą, prawie pięćdziesięcioletnie Koło Gospodyń Wiejskich, przez wiele lat Społeczny Komitet Pamięci i Czynu Ryczowian i Okolicy. Sołtysem jest pan Stefan Biedak, w skład Rady Sołeckiej wchodzą: Bronisław Pędzik, Kazimierz Cholewa, Stanisław Chwastek, Zofia Adamusińska i Bogdan Sprężak.

 

 

Rys historyczny OSP w Ryczowie

 

Ochotnicza Straż Pożarna w Ryczowie powstała 23 kwietnia 1928 roku. W tym dniu, jak czytamy w kronice wydarzeń jednostki, “odbyło się zebranie wiejskie, na którym podjęto uchwałę o założeniu jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej.” Wpis do rejestru Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach nastąpił rok później. 9 lipca 1929 roku pod numerem Z.B.P. 2116/1 zarejestrowane zostało Towarzystwo Ochotniczej Straży Pożarnej w Ryczowie w gminie Ogrodzieniec w powiecie olkuskim.

Inicjatorami i założycielami byli: Stanisław Kuźniak, Jan Kuźniak, Antoni Kuźniak, Jan Kaczmarczyk, Paweł Pędzik i Antoni Straszak. Nowo powstała jednostka liczyła 34 druhów z podległego terenu obejmującego swym zasięgiem współczesne miejscowości: Ryczów, Ryczów Kolonię, Żelazko i Śrubarnię. Pierwszym prezesem Zarządu został Paweł Pędzik, a Naczelnikiem Stanisław Kuźniak (s. Jana). Planem i hasłem do działania jednostki stała się walka z czerwonym kurem.

W tamtych czasach domy kryte były słomą, więc pożary zdarzały się niezwykle często, zatem powstanie straży pożarnej było wielce uzasadnione. Przynależność Ryczowa do województwa kieleckiego, zaniedbanego gospodarczo i kulturalnie, nie sprzyjała organizowaniu pomocy przy gaszeniu pożarów, mieszkańcy nie posiadali sprzętu gaśniczego ani systemu alarmowego, brak dróg dojazdowych z sąsiednich miejscowości uniemożliwiał jakąkolwiek, natychmiastową pomoc, niezbędną w przypadku zagrożenia pożarowego.

Początki funkcjonowania straży były trudne, brak podstawowego sprzętu, pomocy z zewnątrz, dlatego na początek zadeklarowano składkę w wysokości 5 zł, organizowano zabawy taneczne i imprezy dochodowe. Tak zakupiono pierwsze mundury dla druhów. W kolejnym roku strażacy we własnym zakresie wykonali 12 bosaków i 16 tłumic, w następnym roku Komenda Powiatowa w Olkuszu podarowała jednostce: sikawkę ręczną, węże tłoczne, węże ssawne.

Na potrzeby OSP mieszkańcy zorganizowali siedem koni, trzy pary i jednego łącznika, a sprzęt wożono na wozach używanych w gospodarstwach. Wśród mieszkańców był druh Stanisław Ścisłowski, który na trąbce hejnałowej grał na Anioł Pański oraz sygnalizował zagrożenie pożarowe. Ze strażą w Ryczowie związany był również pan Stanisław Rynio, ówczesny kierownik szkoły powszechnej.

Ciężkie czasy dla druhów nastąpiły podczas okupacji hitlerowskiej, gdyż zabroniono działalności strażackiej na kilka lat. Zobowiązano natomiast mieszkańców do pełnienia dobowych dyżurów we wsi. Cały dobytek jednostki przechowywano w szopie u mieszkańca Romana Kuźniaka, część sprzętu np. hełmy strażackie zakopano w ziemi, chroniąc je w ten sposób przed konfiskatą.

Niezwykle ważnym dla społeczności i braci strażackiej był rok 1943. Z okazji 15 lat funkcjonowania Ochotniczej Straży Pożarnej, strażacy i mieszkańcy zakupili sztandar dla jednostki. Podczas II wojny światowej, z narażeniem życia oraz szczególną dbałością, sztandar przechowywała w swoim domu i opiekowała się nim pani Elżbieta Ścisłowska. O tym jak trudne to były chwile pamiętają najstarsi mieszkańcy Ryczowa i okolic. 21 lutego 1944 roku miała miejsce straszna tragedia - pacyfikacja wsi. W wyniku tej tragedii śmierć poniosło 17 osób.

Koniec okupacji niemieckiej stał się zarazem początkiem dalszej działalności OSP w Ryczowie. 15 maja 1949 roku miało miejsce uroczyste poświęcenie sztandaru uwiecznione również na pamiątkowych starych fotografiach. W 1950 roku jednostka stała się posiadaczem wozu strażackiego do zaprzęgu konnego, który przekazała Cementownia “Wiek” oraz dwóch motopomp M-400, M-800, a w późniejszym czasie również samochodu przekazanego przez Komendę Powiatowej Straży Pożarnej w Zawierciu.

Z ryczowskiej jednostki wyrosły dwie kolejne tj. OSP w Żelazku, która powstała w l. 50. ubiegłego stulecia, funkcjonowała przez blisko trzydzieści lat oraz OSP w Ryczowie Kolonii jako najmłodsza jednostka w gminie powstała w 1981 roku, funkcjonuje do dziś. Kiedy w 1986 roku jednostka wzbogaciła się o samochód bojowy STAR 266, wówczas STAR-a 29A jednostka przekazała do jednostki w Ryczowie Kolonii. Kolejnym samochodem, który otrzymała OSP w Ryczowie był samochód marki ŻUK.

Przez ostatnie lata jednostka OSP uczestniczy w akcjach gaszenia pożarów lasów (Olkusz, Jaworzno, Kuźnia Raciborska, Ogrodzieniec, głównie Krępa), pomaga zwalczać klęski żywiołowe, w tym pomoc mieszkańcom podczas lokalnych podtopień piwnic i studni w lipcu 1997 roku, uczestniczy w imprezach miejscowych i kościelnych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich. W 2008 roku w zawodach sportowo-pożarniczych druhowie zajęli III miejsce. Od 2000 roku przez kilka lat do jednostki należał ówczesny proboszcz parafii ryczowskiej ks. Stanisław Faber. Już kilka lat strażacy rozprowadzają wśród mieszkańców swojej miejscowości kalendarze strażackie.

Najdłuższym stażem w straży legitymują się: ponad sześćdziesiąt lat - Stefan Grzanka, prawie sześćdziesiąt - Zygmunt Bąk, około pięćdziesięciu lat: Mieczysław Ładoń, Henryk Grzanka, Stefan Kuśmierski, Piotr Uliniarz, Bronisław Pędzik, Władysław Uliniarz.

 

 

Strażnica, czyli remizo-świetlica “Na Skale”

 

Po zakończeniu II wojny światowej, z dotychczasowym sprzętem, jednostka wznowiła działalność. Wówczas druhowie pomyśleli o miejscu dla OSP. Na potrzeby straży pożarnej zagospodarowano jedno niewielkie pomieszczenie w nowo powstałej szkole podstawowej w 1948 roku. W sali szkolnej, mieszkaniach prywatnych, na wolnym powietrzu, tak wyglądały zebrania wiejskie i zbiórki strażackie w Ryczowie.

Od lat 50. ubiegłego stulecia, przez kolejne dwadzieścia lat, poza aktywnym zwalczaniem pożarów i innych klęsk, strażacy systematycznie gromadzili materiały budowlane i fundusze na plan, pozwolenia, a w końcu na remizę strażacką z prawdziwego zdarzenia, której budowę pod kierownictwem druha Stanisława Uliniarza - ówczesnego Naczelnika OSP - rozpoczęto w 1970 roku.

Realizacja tego przedsięwzięcia była możliwa dzięki poparciu władz gromadzkich z siedzibą w Podzamczu: przewodniczącego Michała Miśkiewicza i zastępcy Stefana Stawowczyka (wieloletniego dyrektora szkoły podstawowej w Ryczowie). Według zapisków kronikarskich: “Koszt budowy remizo-świetlicy zgodnie z założeniami kosztorysowymi wynosił 1.300.000 zł. Połowa tej sumy, to wartość czynów społecznych.”

Budynek oddano do użyteczności mieszkańców w dniu 2 lipca 1974 roku. Uroczystość połączona była z przekazaniem samochodu STAR 29A, ufundowanego przez Komendę Powiatową Straży Pożarnej w Zawierciu. W nowo powstałym budynku siedzibę znaleźli: Strażacy, Koło Gospodyń Wiejskich, Punkt Felczerski i Klub Młodego Rolnika. W kolejnych latach wykańczano i zagospodarowywano pomieszczenia w remizie na potrzeby miejscowego społeczeństwa: świetlicę, kuchnię, sale, łazienki itp.

W ubiegłym roku znacząco zmienił się plac przed budynkiem remizy. Możliwe to było dzięki realizacji przez Urząd Miasta i Gminy w Ogrodzieńcu projektu pod nazwą. “Zagospodarowanie centrum wsi Ryczów” w ramach VI edycji Konkursu Przedsięwzięć Odnowy Wsi oraz olbrzymiemu zaangażowaniu miejscowych strażaków. Realizując projekt wykonano nową nakładkę asfaltową na placu przed budynkiem remizy strażackiej, zamontowano nowe krawężniki, pięć ławek i posadzono krzewy w nowo wyremontowanym klombie, a także po obu stronach placu przy remizie. Koszt całego przedsięwzięcia wyniósł 52.902,37zł, w tym wyceniony na 11.532,94zł wkład własny mieszkańców wsi, czyli praca, którą wykonali we własnym zakresie. Dodatkowo powstał nowy krąg taneczny (bono), którego koszt wyniósł 8.744,35zł.

Na wyposażeniu remizy w Ryczowie znajdują się: samochód bojowy STAR 266, ŻUK, 2 motopompy M-800, motopompa pływająca, motopompa szlamowa, agregat prądotwórczy i inne niezbędne w pracy strażaków sprzęty i urządzenia.

 

 

Strażacka Orkiestra Dęta

 

W strukturach OSP Ryczów funkcjonuje Strażacka Orkiestra Dęta powstała w 1987 roku, która liczy 24 członków, mieszkańców Ryczowa i okolicy. Pierwsze instrumenty otrzymała od ks. Feliksa Wójcika z Dzwono-Sierbowic, założyciela tzw. Młodzieżowej Orkiestry Dętej z Górki. Istniała kilka lat, ponownie reaktywowana w 1999 roku, gra do dziś. Instrumenty odbierali ks. dr Jan Janicki - ówczesny proboszcz parafii ryczowskiej (założył kroniki parafialne, obecnie profesor, Członek Rady Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie) oraz druhowie: Henryk Grzanka, Stefan Wnuk, Rudolf Szczepański, Stanisław Uliniarz, Zygmunt Bąk i Andrzej Żak.

Orkiestra z Ryczowa od początku swej działalności uczestniczy w uroczystościach miejscowych i gminnych. W 2000 i 2001 roku reprezentowała gminę Ogrodzieniec w partnerskich gminach: na estradzie kąpieliska, kościele i na Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym w Mezokovesd na Węgrzech (Bogács) oraz na XXIX Festiwalu Folklorystycznym na Słowacji (Spǐské Podhradie), także jako drużyna sportowa. 5 maja 2001 roku wzięła udział w I Powiatowych Konfrontacjach Orkiestr Dętych, które odbyły się na placu zamkowym w Podzamczu, natomiast 2 maja 2004 roku w widowisku “Witaj Europo” na Zamku w Podzamczu.

Orkiestrze szefuje Zbigniew Czaj, kapelmistrz z Zawiercia.

 

 

Jednostka współcześnie

 

5 marca 2001 roku jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Ryczowie została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. W jej skład wchodzi 52 członków, w tym 46 czynnych (43 mężczyzn i 3 kobiety) i 6 honorowych.

Skład obecnego Zarządu jest następujący: Prezes druh Andrzej Żak, Wiceprezes-Naczelnik druh Paweł Gruca, Wiceprezes druh Janusz Grzesiak, Z-ca Naczelnika druh Krzysztof Gruca, Sekretarz druh Dawid Gąsiorowski, Skarbnik druh Grzegorz Żak, Gospodarz druh Michał Półkoszek, Członek Zarządu druh Stanisław Janus.

Skład Komisji Rewizyjnej: Przewodniczący druh Leszek Janus, Sekretarz druh Marian Ścisłowski, Członek Komisji druh Henryk Feliszewski.

Współcześnie Strażacy i Orkiestra Dęta z Ryczowa reprezentują swoją jednostkę i sołectwo na gminnych zawodach sportowo-pożarniczych, uczestniczą w uroczystościach lokalnych - świeckich i kościelnych tj.: Pasterka, Jasełka, Rezurekcja, Obchody Święta Patrona Strażaków - Świętego Floriana, Odpusty Parafialne, Święto Szkoły Podstawowej, Dożynki i wiele innych.

 

 

Dziś uroczyście obchodzimy 80-lecie działalności naszej jednostki,

poświęcenie i przekazanie samochodów bojowych

oraz odznaczenie Złotym Medalem Za Zasługi Dla Pożarnictwa.

 

Ryczów, 13 czerwca 2010 r.

 

 

Opracowała: Iwona Rajca

Ryczów Kolonia, marzec-maj 2010

 

 

Historia OSP Ryczów na podstawie kalendarium wydarzeń i dokumentów jednostki.

Historia Ryczowa według: I. Rajca; Krótki Przewodnik po Sołectwach w Gminie Ogrodzieniec, Ryczów cz. I i II; Gazeta Ogrodzieniecka - styczeń 2008, luty 2008.